Опубликовано 25 июля 2022
Дуулажал, ажаллажал шададагбди,
Дулаасуулжа сэдьхэлээрээ бултые.
Аймаг нютагаа нангинаар гамнажа,
Аргагүй хүндэлхэбди алдар солыень.
С.Тулугоев
Би Оһын аймагай эгээл гоё Енгүүд гэжэ нютагта 2003 оной июлиин ааяма халуун үдэртэ Эльвира Алексеевна ба Родион Кимович хоёрой эбтэй эетэй гэр бүлэдэ түрэһэмби. Мүнөө 6-дахи ангида һуранаб. Хододоо аба эжыдээ туһалжа, дүүнэрээ харалсажа байдагби. Тэдэмни Ким ба Ефим гэжэ нэрэтэй, зургаатай, эхир хүбүүд юм. Хүүгэдэй саадта ошодог. Эжымни Енгүүдэйнгээ саадта хүмүүжүүлэгшээр ажалладаг. Абамни – фермер, хүнүүдтэ хододоо туһалдаг. Манайхин аймагайнгаа шэнэ һонин юумээр ходо һонирхожо, «Ажалай туг», «Окружная правда», «Усть-Ордын үнэн» газетэнүүдые уншажал байдаг. Мэнэ һая, ноябриин 5-да, Оһын аймагаймнай түүхэдэ ехэ һайндэр болоо: Бохан аймагай бүридэлһөө гараһаар, аяар 40 жэл үнгэрөө гээшэ. Харин минии һанахада, түүхэдэ 40 жэл хадаа багахан саг юм. Тиибэшье омогорхохооршье, гайхахааршье яһала олон юумэн бии. Манай аймаг жэлһээ жэлдэ хүгжэжэ, һалбаржа байна гэхэдэ алдуу болохогүй юм даа. Эжы абынгаа Оһодо хүнгэн машинаараа ошоходонь (Енгүүдһээ 25 км. холо байдаг), би баһа ошолдохо угаа дуратайб. Үйлсэнүүдээрнь гүйлгэжэ ябахадаа харахадаш, хэды олон гоё гэрнүүд, томо магазинууд, һургуулинууд, столово болон кафенүүд, хүгжэмэй һургуули, томо байшангууд дайралдана гээшэб! Аймагай үйлсэнүүдээр ябахадаа, буряад дуунуудые шагнажа, сэдьхэлни баясадаг. (Округтомнай, аймагтамнай, Енгүүдтэмнайшье өөрын тусхай радио бии болоо!) Мүнөө сагта хүнүүдэй ажабайдал ехэ гоё болоо: хэдышье холо байдаг нүхэдтөө хонходожо, шэнэ һониноо мэдэхэш, олонхон асуудалдануудтаа интернет сооһоо харюу олохош… Гүрэнэй ниитэ байгуулалта хэды һэлгэгдэбэшье, хүнүүд ехэнхидээ тэрэл зандаа үлэдэг гэжэ һананаб. Ажалша, бэрхэ, гэр ба түрэлхид тухайгаа һанаагаа зободог, аха заха зоноо хүндэлжэ, айл тииргэнээ, аймагаа суурхуулдаг. Минии һанахада, хүн хадаа өөрынгөө сэхэ замаараа, амжалтатайгаар, дүршэлтэйгөөр ажаллаһанаараа, хүн газараа гоёодог гэдэгтэл, дайдаяа суурхуулдаг. Минии түрэлхид аймагайнгаа хүгжэлтэдэ баһа ехэ хубияа оруулһан юм. Хүгшэн абамни Иванов Ким Ефимович, 1932 ондо түрэһэн, хара багаһаан эхилжэ, хүдөө нютагай хүндэ ажал хэжэ, түрэл колхоздоо жолоошоноор, комбайнёроор, слесареэр хүдэлдэг байгаа.
«…Таряаша, малша ажалшад хамтаржа,
Талха таряагаа саг соонь хуряажа,
Табан хушуу мал тала дүүрэн үдхэжэ,
Тарган намараа угтажа, түрэл нютагаа баясуулба» – гэжэ манай нютагай поэт Дондок Танганов «Намар» гэһэн шүлэг соогоо бэшэнэ. Энэнь ехэ зүб: «Талха таряагаа саг соонь хуряаха» хэрэгтэй. Һайнаар ажаллабал, нютагаа суурхуулхаш. Нютагаа үргэбэл, аймагаа үргэхэш. Хүгшэн абамни ехэ бэрхэ, ажалша, шогтой, зугааша хүн байгаа гэжэ хүнүүд хэлэдэг. «Ажалай ветеран», «Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай илалтада 50 жэл» ба «Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай илалтада 60 жэл» гэһэн медальнуудаар шагнагдаһан. Минии төөдэйтэй, Клара Матвеевнатай, хамта табан үхибүүдые түрэжэ, гарынь ганзагада, хүлынь дүрөөдэ хүргүүлһэн юм. Төөдэймни ехэ зөөлэн зантай, нимгэн сэдьхэлтэй, үлүү үгэ хэлэдэггүй хүн байгаа. Дайнай захалхада, 12-той басаган хэшээлнүүдэйнгээ һүүлээр поли дээгүүр хоолос, хартаабха түүжэ, үдэшэндөө Улаан Армиин солдадуудта оймһо, бээлэй оёжо эльгээдэг байгаа һэн. 1957 ондо хадамда гараа. Тэрэ үедэ нютагтаа почтодо ажалладаг байгаа. Олон грамотануудаар, баярай бэшэгүүдээр, «Материнская Слава II степени», «Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай илалтада 50 жэл» ба «Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай илалтада 60 жэл» гэһэн медальнуудаар шагнагдаһан. Хүгшэн аба төөдэй хоёрни хүбүү басагадаа ехэ һайнаар хүмүүжүүлжэ, һургаартай болгожо, ехэ харгыда гаргаба. Тэдэнь мүнөө ехэ амжалтатайгаар ажаллажа, аймаг соогоо суутай хүнүүд юм. Абымни аханар хүдөө ажахын хүдэлмэридэ амжалтатайгаар ажалладаг. Миронова Анна Кимовна, минии хээтэй, түрэл һургуулидаа библиотекареэр хүдэлнэ. Элдэб конкурснуудта хабаадажа, манай библиотекэ түрүү һуури нэгэтэ бэшэ эзэлээ. Хээтэймни хододоо шэнэ һонин юумээр һонирходог, элдэб янзын конкурснуудта хабаадалсадаг ба хабаадаха хүнүүдтэшье туһа хүргэдэг.
Эжынгээ талаһаа түрэлхид тухай бэшэхэ баһа дурам хүрэнэ. Петонов Алексей Вилович ба Людмила Никитична хоёр – минии нагаса аба төөдэй хоёр юм. Аймаг соогоо мэдээжэ, хүндэтэй хүнүүд. Бэе һорилгошодые, артистнарые, талаан бэлигтэй хүнүүдые дэмжэжэ, мүрысөөнүүдтэ, элдэб янзын дуу хатарай конкурснуудта спонсорска туһаламжа хүргэжэ байдаг. Хулинсаг абамни, Хамутаев Никита Зандынович, 1941 онһоо эхилжэ 1945 оной майн 9 болотор дайнда ябаа. Хүбүү басагадайнгаа, аша гушанарайнгаа һайн һуухын түлөө ами наһаяа хайрлангүй дайлалдаа.
Минии үеэлэ эгэшэ Петонова Вероника бишыханһаан дуу дуулаха, хатарха угаа дуратай юм. «Оһын аймагай одохонууд» гэһэн конкурсдо аяар 2005 онһоо хабаадажа захалаад, Усть-Орда, Эрхүү, Улаан Баатаар (Монголдо), Москва г.м. хото нютагуудаар элдэб янзын конкурснуудта хабаадажа, дээдэ шанда хүртэгшэ һэн. Хонгёо һайхан хоолойгоороо эгэшэмни түрэл нютагаа, Оһын аймагаа, Усть-Ордын тойрогоо, Эрхүү можоёо аяар холуур суурхуулна. Иимэ эгэшэтэй байһандаа би угаа ехээр омогорхоноб! Нээрээшье, минии түрэлхид аймагай хүгжэлтэдэ ехэхэн лэ хубияа оруулаа гэжэ тоолоноб. Оһын аймагнай талаан бэлигтэй хүбүүдээрээ баян. Тиимэһээл ехэ хүштээл даа манай дайда!
Галина Иванова,
Оhын аймагай
Буряад-Енгүүдэй дунда hургуулиин 6-дахи классай hурагша.
Багша Атутова И.П.